Website Hans Schoots

Welkom op de website van Hans Schoots, onafhankelijk onderzoeker en schrijver over nieuwste geschiedenis, cultuur en samenleving.

Laatste update 6 DECEMBER 2024

NIEUWS: Lees verder...

Zie korte CV onderaan.

Vanaf nu een nieuwe rubriek Literatuur en biografie, met mijn oude artikelen uit de Vrij Nederland Boekenbijlage, over Paul Auster, Ismail Kadare, Margaret Atwood, Richard Wright, literatuur uit Canada, Schotland en Suriname en meer. Verder een dispuut met Michael Zeeman en een artikel over beeld als bron voor biografen uit Biografie Bulletin.

Zie ook: www.academia.edu / www.historischnieuwsblad.nl /

ATTENTIE: Op internet komt ook een kunstenaar Hans Schoots voor. Hier en daar zelfs met mijn CV erbij. Die kunstenaar ben ik niet!

Extremisten stellen het altijd en overal zo voor alsof de meerderheid slechts te kiezen heeft tussen henzelf of hun even extreme tegenpool. Een van de methoden hierbij is iedereen het vijandelijke kamp inschuiven die een nuance meent te moeten aanbrengen. Als ze niet worden tegengehouden gaan ze hier net zo lang mee door tot ze het midden en de samenleving hebben vernietigd.

VAN TROELSTRA'S REVOLUTIE TOT BAUDETS BOREALE HEMELVAART (1918-2019)

'Heerlijke grootse gedachten doorwoelen ons brein', schreven jonge anarchisten in 1920 in hun blad. Maar bomaanslagen mochten ook. Het woelen is door blijven gaan aan de randen van de Nederlandse samenleving. Grootse gedachten is een geschiedenis van radicalisering, rechts- en linksextremisme en andere uitersten, van Troelstra's revolutiepoging in 1918 tot en met Baudets boreale hemelvaart in 2019. Met grote stromingen als het fascisme, het communisme en het jihadisme - of de kraakbeweging die haar stempel drukte op de jaren tachtig. Over wat extremisme eigenlijk is en hoe we er als democratie mee om moeten gaan.

18 januari 2024 verschenen bij uitgeverij Boom.

Een bijeenkomst over mijn boek vond op 27 maart 2024 plaats bij Spui25 te Amsterdam met fascisme-expert Robin te Slaa en cultuurhistoricus Thor Rydin. Mijn voordracht daar is binnenkort op deze website te vinden. Spoiler: het was een pleidooi voor strijd tegen rechtse radicalisering, niet door op te schuiven naar links, maar integendeel door uit te gaan van het brede midden inclusief democratisch rechts.

REACTIES OP GROOTSE GEDACHTEN:

Lees hier een lang boekfragment over de tweede jihadistische golf van 2011-2019: Historiek

'Uitstekend geschreven, soms ronduit spannend boek' - Historisch Nieuwsblad.

'Polarisatie is niet van gisteren. In Grootste gedachten brengt de historicus Hans Schoots de extremisten in beeld die de parlementaire democratie afwezen. Allerhande denkers, activisten en terroristen spiegelden de afgelopen eeuw de bevolking de 'hemel op aarde' voor, zoals Schoots het noemt. Mits eerst even afgerekend werd met de democratie.' - NRC ***

'Uiterst relevant' - Trouw (beste non-fictie boeken van de maand)

Gesprek met de auteur van Grootse gedachten in Aflevering 17 van de Historische BoekenCast

'Schoots gaat kijken bij de tomelozen en matelozen van links en rechts om te ontdekken wat ze mogelijk wel betekend hebben, en te begrijpen tegen welke muur het extremisme aanliep. Zijn boek is een uitgebreid overzicht van in theorie ondermijnende verheven idealen, en van ideeën die soms daadwerkelijk gevaarlijk bleken, zoals die van het moslimfundamentalisme die in ons land leidden tot moord en aanslagen. Daarnaast heeft de auteur aandacht voor onverwachte extreme varianten – waaronder serieuze als de Molukse gijzelingen en treinkapingen en achteraf hilarische als het plan van boer Koekoek in de jaren zestig om de voorzitter van het landbouwschap, verantwoordelijk gehouden voor de vermaledijde ruilverkaveling, te ontvoeren en zijn huis in brand te steken. De veiligheidsdienst trof dit ideetje van Koekoek aan in een van zijn brieven.' - De Groene Amsterdammer.

ENKELE STELLINGEN OVER DE NEDERLANDSE SAMENLEVING UIT GROOTSE GEDACHTEN:

De rechtse Colijn-regeringen van de jaren dertig van de Twintigste Eeuw leverden vanaf 1933 met hun wetgeving tegen extremisme een grote bijdrage aan het bestrijden van het toenmalige fascisme.

Het grootste probleem voor de Nederlandse democratie waren in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, niet (veronderstelde) snode plannen van koningin Wilhelmina, Bernhard, het Militair Gezag, de Binnenlandse Strijdkrachten als organisatie (BS) of de communisten, maar wetteloosheid en eigenrichting bij het publiek en door willekeurige groepjes BS-ers.

Anders dan in de jaren zestig werd gedacht, waren de jaren vijftig vooral een tijdperk van modernisering. De jongerenoppositie van de jaren zestig was daarentegen overwegend antimodern. Dit leidde onder meer tot kritiek op een structurele technocratisering van de samenleving die vandaag nog actueler is dan toen.

De opvattingen van Boer Koekoek (Boerenpartij, jaren zestig) over de landbouw stonden dichter bij die van de huidige klimaatbeweging dan de opvattingen van de toenmalige Nederlandse regering en de Europese Gemeenschap. Hij verzette zich tegen het dwingende beleid van schaalvergroting en pleitte voor behoud van kleinere landbouw.

Het grootste probleem aan de verre randen was in Nederland in de jaren tachtig niet extreem rechts maar extreem links. Het was een onvoorstelbaar gewelddadige periode.

Toen vanaf 1980 de meest felle kraakconfrontaties plaats vonden had - in ieder geval in Amsterdam - de grootste wending in het gemeentelijke woonbeleid en de stadsontwikkeling al plaatsgevonden.

Vanaf begin jaren zeventig bestonden er ingrijpende immigratieproblemen in volkswijken in de grote steden, waardoor bestaande sociale structuren buiten elke invloed van de bewoners uiteenvielen. Hierbij ging het om arbeidsmigratie en daaruit voortvloeiende andere migratie. Een belangrijk deel van de huidige gevoelens over migratie bestaat dan ook al heel lang.

Sinds 1918 heeft links in Nederland nog nooit een meerderheid gehad.* Nederland blijft een coalitieland. De sociaaldemocratie nam regelmatig deel in de regering en wist zo resultaten te bereiken, maar steeds samen met rechtse partijen of ministers.** De enige andere optie is de eeuwige tamelijk machteloze minderheidsoppositie. De kans dat er na het kabinet Schoof een 'centrumlinkse' coalitie mogelijk is, dus zonder een vrij grote rechtse partij erin (plus het CDA), is te verwaarlozen.

* Slechts één keer kreeg links precies de helft:75 Kamerzetels, D66 meegerekend. Dit was in 1998 na het eerste kabinet van Wim Kok (PvdA), waarna het tweede kabinet Kok volgde.

** Het kabinet van Joop Den Uyl (PvdA) bevatte in de jaren zeventig een groot aantal 'rechtse' ministers en werd daarom gedoogd door de partijen waaruit zij afkomstig waren.

ACTUEEL: KLAGENDE REVOLUTIONAIREN
Na de openbaarmaking van vele oude persoonsdossiers door de AIVD is verontwaardiging ontstaan over wat de veiligheidsdiensten allemaal bijhielden. Ze zouden allerlei mensen ten onrechte hebben gevolgd. Het woord 'gevolgd' blijkt in veel gevallen overigens weinig meer in te houden dan dat krantenknipsels in een mapje werden gedaan. Er is overdreven of juist te weinig aandacht geweest voor deze en gene, aangezien de diensten vaak in het duister tastten. Maar hier past ook een citaat uit Grootse gedachten:

'De CPN wisselde in dit krachtenveld twee verschillende houdingen af. De ene was de volmondige erkenning dat de CPN de revolutionaire omverwerping van de bestaande orde en de vestiging van de dictatuur van het proletariaat nastreefde, de andere was, zodra er van democratische kant tegenwicht kwam, hevige verontwaardiging over de aantasting van de democratische rechten die de partij zelf bij eerste gelegenheid zou afschaffen.'

Deze houding gold vóór de Tweede Wereldoorlog en nog een hele tijd erna. Bovendien opereerde de CPN bij tijden in rechtstreekse samenwerking met de regimes van Oost-Europa. Dat was eind jaren zeventig nog zo bij haar comité tegen de neutronenbom: er kwam geld voor uit Oost-Berlijn en de overal aanwezige affiches werden in de DDR gedrukt.

De tweeslachtigheid van enerzijds heel of half revolutionair activisme, en tegelijk verontwaardiging over het feit dat men daarin serieus werd genomen, bestond ook bij andere bewegingen en groepen, tot ver in de jaren tachtig.

Sommige activiteiten van de veiligheidsdiensten zoals die naar voren komen uit de geopenbaarde dossiers, doen knullig aan. Vergezochte privédetails werden genoteerd en onderwijl wist men minder dan goed was. Dit tekort is inmiddels aangevuld door onder meer openbaar wetenschappelijk onderzoek. Over de CPN bijvoorbeeld in de DDR-archieven, de Moskouse archieven (waarvan in de jaren negentig grote delen open waren) en de partijarchieven zelf.

Zoals in Grootse gedachten voorts duidelijk wordt, is het niet waar dat de overheid alleen radicaal- en extreem links volgde. Deze mythe is vooral door de CPN de wereld in geholpen. Radicaal- en extreem rechts werden welzeker in de gaten gehouden en minstens sinds 1933 gebeurde dit behoorlijk effectief.

Veiligheidsdiensten zijn een noodzakelijk kwaad. Ze zweven door hun aard ergens tussen democratische controle en geheimhouding, waardoor er buiten zicht nogal eens dingen mis gaan. Toch moet de beginvraag zijn in welke richting(en) deze diensten hun speurwerk hebben verricht, en dan blijft de conclusie dat dit voornamelijk in de juiste richting was, zowel ter rechter- als ter linkerzijde als in de strijd tegen het jihadisme.

FACTORY PHOTOBOOKS
November 2023 verscheen bij uitgeverij nai010 Factory Photobooks onder samenstelling en redactie van industriefotograaf Bart Sorgedrager. Een wereldwijd uniek boek over hoe de klassieke industrie zichzelf in boeken, prospectussen en ander drukwerk in beeld liet brengen en over hoe fotografen dit deden. Met bijdragen van: Gerry Badger, Flip Bool, Mattie Boom, Frits Gierstberg, Martin Parr, Hans Schoots, Bart Sorgedrager, Kim Timby, Thomas Wiegand.

Engels | hardcover | 24 x 29 cm | 496 pag.

Een van de tien beste fotoboeken van 2023 volgens NRC en de Volkskrant.

KORTE CV HANS SCHOOTS
Hans Schoots is historicus nieuwste geschiedenis en zelfstandig onderzoeker en schrijver over geschiedenis, cultuur en samenleving. In 2009 ontving hij zijn PhD aan de Universiteit van Amsterdam voor Bert Haanstra: filmer van Nederland.

Hij is auteur van Gevaarlijk leven: een biografie van Joris Ivens, dat in vier talen is verschenen. Zijn boek Van Fanfare tot Spetters: een cultuurgeschiedenis van de jaren zestig en zeventig is al meer dan tien jaar verplichte literatuur aan de Nederlandse Filmacademie.

Heel andere thema's worden besproken in zijn boek Stromenland, over de Zeeuwse grensstreek: economie, ecologie en geschiedenis rond de Westerschelde en de toekomst van Zeeuws-Vlaanderen. Maoïstische memoires is een inside geschiedenis van en afrekening met het Nederlandse maoïsme van de jaren zeventig-begin jaren tachtig.

Schoots stond op de shortlists voor De Gouden Uil, de Nederlandse Biografieprijs, de Dordtse Biografieprijs en de Louis Hartlooperprijs.

Het boek Grootse gedachten: extremen in democratisch Nederland 1918-2019 (uitgeverij Boom) is 18 januari 2024 verschenen.

Hans Schoots was vele jaren vast medewerker van De Groene Amsterdammer en De Republiek der Letteren van Vrij Nederland. Hij was verder redacteur van het vakblad Biografie Bulletin en columnist voor de Filmkrant.

Zie ook uitvoerige CV.

Ontwerp en websitebouw: Rob Zeeman, Amsterdam
Redactie en websitebeheer: Hans Schoots

Foto's in de menubalk boven v.l.n.r.: De Newyorkse gangsterbaas Abe Reles doodgeschoten / Architect Mies van der Rohe in Chicago (r.) / Communistenleider Paul de Groot / Hitlers favoriete filmregisseur Leni Riefenstahl