Jan Mets, ca. 2014 (foto hans schoots)
3-8-2017 – Ik was niet van plan iets te schrijven over het verscheiden van Jan Mets, die twee boeken en twee boekjes van me heeft uitgegeven en die ik ondanks een hobbeltje hier en daar als een goede vriend beschouw. Maar er is naar mijn mening een communis opinio over Jans nadagen aan het ontstaan die te eenvoudig is ('het komt allemaal door de alcohol'). Daarom wil ik er nu ook het mijne over zeggen.
ZO'N AARDIGE MAN MET ZOVEEL VIJANDEN
Op 22 juli 2017 overleed uitgever Jan Mets. Op 31 juli verscheen er een rouwadvertentie in NRC Handelsblad die werd ondertekend door 68 mensen: vrienden, mensen met compassie en mensen die best veel aan hem te danken hebben. Zijn laatste jaren waren moeizaam, en dat is zacht uitgedrukt, maar zijn hele leven overziend overweegt veruit het positieve. Hij gaf tussen de 400 en 500 boeken uit, waaronder heel wat belangrijke, en inhoudelijk en in de begeleiding van auteurs was hij een van de besten. Dat hij een innemend en betrokken mens was, is elders al gememoreerd. Sommige andere uitgevers, die mee moesten in de schaalvergroting in de uitgeverijwereld, zagen met bewondering hoe hij het op zijn eentje en later met compagnon Maarten Schilt meer dan 25 jaar lang leek te redden. Jan Geurt Gaarlandt van uitgeverij Balans zag hij altijd als zijn enige echte concurrent, omdat ze een belangstelling voor uitgaven over de maatschappelijke actualiteit deelden. Op menig buitenlands boek deden ze allebei een bod. Alleen waren Gaarlandt van elders reserves toegevallen die Mets moest ontberen.
Vanwaar dan die vijanden? Sleutelmoment was de liquidatie van uitgeverij Mets en Schilt in 2009. Hij en Schilt hadden veel van hun auteurs, vertalers en vormgevers toen al een paar jaar niet betaald. Jan kwam voorjaar 2009 in een zware depressie terecht en was onder behandeling bij een psychiater. Hij dronk allang teveel, maar het verhaal dat het bij die depressie eigenlijk gewoon om alcoholisme ging, is een pertinente onwaarheid. Depressie is een ernstige, grotendeels op zichzelf staande ziekte en daarvan was hier sprake. Op kantoor kwam hij nauwelijks meer. September 2009 voerde Maarten Schilt in afwezigheid van Jan de liquidatie van het bedrijf uit door schuldeisers te intimideren en tegen elkaar uit te spelen. Het aantal feiten uit de eerste hand hierover is legio en de slachtoffers gebruikten heel wat zwaardere termen dan de bovenstaande. Jan Mets was als compagnon formeel medeverantwoordelijk, maar stemde er niet mee in. Wat dan wel, wist hij overigens ook niet. In ieder geval kostte het ook Jan vele auteurs en vrienden.
Nadat zo de schulden waren afgeschreven, begon Maarten Schilt een paar weken later zijn eigen fotoboekenuitgeverij. Jan werd een onvervalste zwerver, na een mislukte poging opnieuw te beginnen en een jaar als uitgever in dienst van Walburgpers. Later kreeg hij weer een woning, maar hij was bij al het andere een zware alcoholist met alle vervelende kanten van dien. Intussen kon je behalve in zijn laatste weken nog altijd een lucide gesprek over politieke kwesties met hem voeren waarin hij menig krantencommentator overtrof. Wanneer het toevallig kwam op de vraag of Truman of Eisenhower de beste Amerikaanse president was geweest, bleek hij over de een drie en over de ander twee biografieen te hebben gelezen. Over zijn eigen politieke overtuigingen zei hij provocerend: 'Ik stem PvdA, behalve wanneer ze het mij onmogelijk maken. In dat geval stem ik VVD.' Zijn depressie is naar mijn overtuiging tot het einde blijven voortduren en bleef onbehandeld. Een treurig lot dat, anders dan sommigen denken, niet zomaar aan zijn onwil kan worden geweten. De GGZ is er in Nederland nooit goed in geslaagd de moeilijke combinatie van alcoholisme en ernstige depressie in samenhang te behandelen. Jan is ook de teleurstelling over de ineenstorting van zijn levenswerk niet te boven gekomen; vrolijk was hij pas na wat glazen. Het waren de vreselijk droevige nadagen van een terecht gerespecteerd uitgever en hoe het hem verging blijft een teken voor zijn uitgeverscollega's. Mets en Schilt ontbrak het allebei aan genoeg zakelijk overzicht en ze hadden teveel lichtzinnigheid in een toch al moeilijke uitgeversmarkt. In plaats van twee heren die voor gentleman-uitgever wilden spelen, was eentje met daarnaast een ander voor degelijke bedrijfsvoering misschien beter geweest. Ik heb - ook tegenover Jan - weleens beweerd dat wanneer hij een van zijn trouwe medewerkers, Mariska Budding, Astrid Vorstermans of Pleun Wielinga (alledrie uitstekende uitgevers geworden) toen compagnon had gemaakt en de bedrijfsvoering in handen had gegeven, het allemaal anders had kunnen lopen met zijn uitgeverij.
Jan Mets op de Frankfurter Buchmesse
