Hier mijn antwoord op een aantal lezersreacties bij mijn boek Maoistische memoires. Uitbreiding volgt.
Nog meer pleinen naar maoisten genoemd...
30-11-2018 - 'Op uw website schrijft u dat Gerrit Sterkman de enige Nederlandse maoist is naar wie een plein is genoemd. En het Joris Ivensplein in Nijmegen dan?'
Antwoord: Het is waar dat filmmaker Joris Ivens in de jaren zestig, zeventig maoist was, maar een Nederlandse maoist kun je hem - ondanks zijn Nederlandse paspoort - moeilijk noemen. Hij woonde in Parijs en was eerder een Parijse, om niet te zeggen Chinese maoist.
Feiten over de Rotterdamse commune van de jaren tachtig
Diverse mensen die indertijd deel hebben uitgemaakt van de commune die in de jaren tachtig van de twintigste eeuw onder leiding van Kees de Boer bestond in Rotterdam, hadden kritiek. Zij vonden dat ik te gemakkelijk aanneem wat Puck van der Land, jarenlang de echtgenote van Kees de Boer, schrijft in haar boek De commune van Rotterdam (Soesterberg 2016). Zij veegt in dit boek haar eigen straatje schoon, aldus de critici. Dit laatste mag waar zijn, maar het doet mijns inziens niets af aan de onverkwikkelijke feiten die ze vermeldt en waarvan ik er in mijn eigen boek enkele aanhaal. Opvallend vind ik vooral dat de ooggetuigen/critici geen enkele van de door mij genoemde feiten tegenspreken.
Het boek van Puck van der Land is ook bepaald niet de enige bron voor wat ik over deze commune schrijf. Allereerst heb ik er midden jaren tachtig zelf samen met enkele anderen al onderzoek naar gedaan voor weekblad De Groene Amsterdammer, waarbij ik met diverse direct betrokkenen heb gesproken. Verder zijn er uit die tijd meerdere ooggetuigenberichten, gepubliceerde en niet-gepubliceerde, die ik voor mijn boek heb gebruikt.
Bestaat er een marxistische kennistheorie?
1-12-2018 - Mao Zedong beweerde in zijn uiteenzetting van de zogeheten massalijn, dat daarin de 'marxistiscche kennistheorie' vervat was. In mijn boek (1e druk, pag 68) schreef ik: 'Je kunt je afvragen of er een marxistische kennistheorie bestaat, en wanneer dat zo is, zijn Mao's citaten over de massalijn er in ieder geval niet de samenvatting van.'
Van diverse kanten kreeg ik als reactie: natuurlijk is er een marxistische kennistheorie. Dat is het materialisme, zoals bijvoorbeeld door Karl Marx en Friedrich Engels uitgewerkt in hun kritiek op Georg Wilhelm Friedrich Hegel en vooral Ludwig Feuerbach.
Het materialisme bestaat als denkwijze en wereldbeschouwing al sinds de klassieke Oudheid en de term ervoor bestaat sinds de achttiende eeuw, lang voor Karl Marx geboren was. Daar is nog niets marxistisch aan. De vraag is ook niet eens welke variant van het materialisme Marx aanhing, maar of hij daarbinnen een systematische kennistheorie had.
Om de waarheid te zeggen had ik het open gehouden omdat ik daar niet zeker van was, maar me er vanwege de tijd ook niet langer in wilde verdiepen. Na verschijning ben ik er alsnog in gedoken. Ik versta onder zo'n kennistheorie een van Marx zelf afkomstige, uitgewerkte visie op hoe kennis ontstaat. Het belangrijkst in deze is het onder meer tegen Feuerbach gerichte 'boek' De Duitse ideologie. Dat, naar algemeen werd geloofd, was geschreven door Karl Marx en Friedrich Engels.
Pas kortgeleden ontdekte ik dat dit maar nauwelijks waar is. Er wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe Marx-Engels Gesamtausgabe, ook bekend als MEGA2, die op dit punt veel verheldert. Het Nederlandse IISG is er een van de partners in. In het in 2017 verschenen deel I/5 wordt 'De Duitse ideologie' behandeld. 'Behandeld' is het juiste woord: De Duitse ideologie heeft bij leven van Marx en Engels nooit bestaan. Er is alleen een groot aantal met verschillende doeleinden geschreven fragmenten, in verschillende staat van voltooiing. Over welke daarvan de auteurs tevreden waren en over welke niet, blijft gissen. In de twintigste eeuw is er door o.a. het Marx-Engels Instituut in Moskou uit geknipt, geplakt en weggelaten en zo ontstond De Duitse ideologie die bekend geworden is. Deels is dit geen nieuws, maar de mate waarin men zich vrijheden heeft veroorloofd wordt pas nu duidelijk dankzij MEGA2. Het lijkt me niet overdreven van een vervalsing door de Moskouse marxisten-leninisten te spreken. Terwijl zelfs Friedrich Engels na Marx' overlijden had besloten dit ratjetoe aan manuscripten niet te publiceren omdat ze te onsamenhangend, onaf en incompleet waren.
Interessant is ook de constatering dat in de manuscripten voor dit zogezegde basiswerk van het historisch materialisme deze term nergens voorkomt. Verder is de titel De Duitse ideologie later verzonnen. Doel van de Moskouse collage was de ideeën van Marx en Engels een meer systematische vorm te geven dan ze indertijd hadden, zodat ze bruikbaar waren voor de gewenste alomvattende historisch en dialectisch materialistische staatsideologie van Stalins Sovjetunie.
En dan te bedenken dat in een recente, alom geprezen biografie van Karl Marx nog te lezen stond: 'Marx and Engels proceeded to spend the winter of 1845-6 theorising like billy-o as they composed their German Ideology', (Francis Wheen, Karl Marx, 1999, pag. 93).
Zie over het betreffende deel I/5 van de nieuwe Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA2): http://mega.bbaw.de/struktur/abteilung_i/i-5-m-e-werke-b7-artikel-b7-entwuerfe.-deutsche-ideologie.-manuskripte-und-drucke.-2017-xii-1894-s.-22-abb.-isbn-978-3-11-048577-6
Zie MEGA2 deel I/5 zelf op pagina 725 t/m 793 voor de volledige uitputtende inleiding bij de manuscriptenreconstructie: http://mega.bbaw.de/struktur/abteilung_i/dateien/mega-i-05-inhalt-einf.pdf
Friedrich Engels is in zijn late jaren al met systeembouwen begonnen. Het wordt wel de orthodox-marxistische wereldbeschouwing genoemd - ontstaan na Marx' dood. Van CPN-uitgeverij Pegasus was Friedrich Engels' brochure Ludwig Feuerbach en het einde van de klassieke Duitse filosofie bekend, geschreven in deze orthodoxe natijd (zie ook MEGA2, I/30), maar in hoeverre Engels' verderontwikkelingen de opvattingen van Marx representeren, is zeer omstreden.
Al met al blijft de vraag staan in hoeverre er een marxistische kennistheorie bestaat. Er zijn wel een orthodoxe en een marxistisch-leninistische kennistheorie, als onderdeel van het achteraf sluitend gemaakte wereldbeeld. Maar zelfs wanneer er een kennistheorie bestaat die Marx zelf deelde, lijkt de term 'theorie' mij er teveel eer voor.
Collecteerde PR voor PP?
Sommige lezers vonden dat ik de post-maoistische loopbaan van Paul Rosenmoller te summier behandel. Zoals genoegzaam bekend was Paul Rosenmoller als lid van de Groep Marxisten Leninisten een van de stakingsleiders van de wilde havenstaking van 1979 in Rotterdam. Ik zat drie jaar met hem in de leiding van de GML dus het is ook mij niet ontgaan. Hij verliet deze club in 1982, enkele maanden voor ook ik opstapte. Inmiddels vakbondsbestuurder bij de Vervoersbond FNV stonden Rosenmoller en de GML enkele jaren daarna al op voet van oorlog met elkaar.
Een in de media steeds terugkerende kwestie is dat Rosenmoller en de GML geld zouden hebben ingezameld voor de Cambodjaanse massamoordenaar
Pol Pot. De GML geloofde de gruwelberichten uit Cambodja indertijd gewoon niet en dacht liever dat daar een communistische heilstaat werd gecreeerd. In navolging van China steunde de GML Pol Pot bovendien tegen de Vietnamese invasie van 1978-1979 die een einde maakte aan het Rode Khmerregime. (Pol Pot was voor Beijing, Vietnam was voor Moskou, zodoende). Het is om ziek van te worden en ik ga er in mijn boek uitvoerig op in.
Maar nu dat geld inzamelen. De enige bron hiervoor is een artikel in HP/De Tijd van 17-8-2007 met de titel 'Collecteren voor Pol Pot'. In dit artikel wordt op dit punt geen enkel feit genoemd. Nu zouden wij er best toe in staat zijn geweest, en het geheugen is feilbaar, maar ook een zeer uitvoerig onderzoek in de archieven (daarvan zijn bij het IISG en bij particulieren thuis vele vele meters aanwezig) leverde geen enkel feit op over zo'n geldinzameling. Mijn conclusie: dat de GML en Paul Rosenmoller voor Pol Pot collecteerden is onwaar. Het was zonder dat trouwens al erg genoeg.
Verder. Mijn boek gaat over de maoistische beweging zelf, niet over wat individuele leden deden nadat ze er afscheid van hadden genomen. Vandaar dat ik ook weinig schrijf over hoe Rosenmoller daarna is gevaren, al staat er nog aardig wat in over zijn FNV-activiteiten in de jaren tachtig. Hoe het al die ex-maoisten later is vergaan, kan best interessant zijn, maar mijn boek gaat er niet over.
'Is uitgeverij SPP, waar Maoistische memoires verschenen is, iets van de SP?'
SPP is doodgewoon Schoots Publicaties en Producties, sinds 1997 mijn bedrijf, onder meer actief in de publicatie van boeken, brochures et cetera voor commerciële en non-profit opdrachtgevers.
Mijn eerdere boeken zijn verschenen bij uitgeverij Jan Mets, uitgeverij Bas Lubberhuizen, Eye Filmmuseum, Amsterdam University Press en uitgeverij Balans.
Wordt vervolgd.
