28-5-2021 - In 2018 verscheen mijn boek Maoïstische memoires. De Nederlandse maoïstische organisaties die vooral in de jaren zeventig van de twintigste eeuw nog wel eens aandacht trokken, beschouw ik daarin als extremistisch. Het zegt genoeg dat hun verklaarde streven de gewelddadige revolutie was. Ze waren met uitzondering van de groep Rode Jeugd overigens tegen terrorisme: bij dat geweld stelde men zich vooral een toekomstige opstand van 'de massa's' voor, al was het natuurlijk wel onder leiding van de revolutionaire voorhoedepartij...
Inhoudelijk was het bittere ernst, maar het waren grote woorden van mini-organisaties zonder veel invloed. De maoïstische Socialistische Partij (SP) ging pas groeien nadat ze eerst deed alsof ze niet meer maoïstisch was, en in de loop van de tijd ook werkelijk steeds meer 'principes' liet verwateren. Al ging dit nooit gepaard met een duidelijke afrekening met het eigen voormalige gedachtegoed. Het gevolg hiervan: nog steeds vindt een minderheid van de leden het normaal dat in de Nederlandse parlementaire partij die de SP ook is, lui met extremistische opvattingen onder de vlag van het marxisme-leninisme lid kunnen zijn.
In mijn boek was een belangrijke vraag: welke typen mensen zitten er in zo'n links-extremistische groepering? Waarbij ik ervan uitging en ga, dat er op dit punt treffende overeenkomsten bestaan met het type mensen in islam- en rechts-extremistische bewegingen.
Ik heb op basis van mijn eigen waarnemingen van dichtbij vier typen onderscheiden.
In mijn boek uit 2018 zijn die als volgt omschreven (ze kunnen uiteraard in elkaar overlopen):
Het extremistische type. Daarbij lijkt het extreem zijn doel op zich. Wanneer de ene richting afgedankt raakt, wordt gemakkelijk overgestapt op een andere die even extreem is. Het lijkt weinig uit te maken over welk onderwerp het gaat, vrijwel automatisch wordt het meest verstrekkende standpunt gekozen en met een zelfverzekerdheid verdedigd die geen ruimte laat voor nuancering en zelfreflectie. De extremist kan als het ware alleen langs rechte hoeken denken. […] Je kunt verder twee categorieën onderscheiden: degenen die alleen extreem denken en praten en degenen die ook in hun dagelijks handelen steevast op zoek gaan naar de uitersten. Dit laatste kan in politiek verband algauw op geweld uitdraaien.
De gelovige-utopist. Deze stelt zich de Nieuwe Wereld alvast in volle kleuren voor, lijdt aan teveel fantasie en is geneigd tot messianisme. […] Gelovigen zetten zich in in de overtuiging dat een andere wereld binnen handbereik is. […] terwijl het extremistische type zich al bij voorbaat op confrontatie en geweld verheugt en er vaak zelf op aanstuurt, ziet het type van de gelovige-utopist ze als een betreurenswaardige noodzakelijkheid bij de ultieme krachtmeting waaruit de nieuwe maatschappij te zijner tijd wordt geboren. [...] voor de extremist is de revolutie doel, voor de gelovige middel.
De radicale belangenbehartiger. De dagelijkse strijd of 'de praktijk' bepalen zijn bezigheden. Hij of zij is verontwaardigd over het leed dat anderen moeten ondergaan en wil dat vandaag nog bestrijden. […] Hij of zij stemt wel in met de ideologische beginselen en kan er zelfs met hardnekkigheid aan vasthouden omdat dit allerlei afleidend nadenken voorkomt, maar verdiept zich er na het ingaan van het lidmaatschap alleen maar in voor zover het moet. De radicale belangenbehartiger put bevrediging uit het bereiken van direct resultaat in de zekerheid tegelijk een revolutionair te zijn dankzij de ideologie op de achtergrond.
Dan is er nog een vierde categorie. Degenen die zich niet zozeer vanuit zichzelf aansluiten, maar zich vooral laten leiden door een partner, vriend, vriendin, broer of zus. Ze volgen hun naasten of hun omgeving.
In 2020 heb ik een herziene versie van Maoïstische memoires vervaardigd waarin ik onder meer deze typologie verder heb uitgewerkt. Moet nog gepubliceerd worden. Maar eerst ga ik er verder op door in mijn komende boek, dat als werktitel heeft: 'Een eeuw radicalisering in Nederland.' Het beslaat de periode 1918-2020 en verschijnt bij Boom uitgevers Amsterdam. Het gaat nadrukkelijk over links-, rechts- én islamextremisme, benevens nog wat varianten die we in de loop van een eeuw hebben mogen meemaken.
