Een niet door Riefenstahl gemaakte foto die voor veel geld onder haar naam te koop was

FOTO'S VAN LENI RIEFENSTAHL
Een nieuwe vorm van bedrog in de kunsthandel


In de kunsthandel is een nieuwe manier verzonnen om geld te verdienen aan de cinema. Dat gaat als volgt. Een film bestaat meestal uit een strook van 35 of 16 mm breed met stilstaande beeldjes erop. Vierentwintig stuks voor elke seconde geprojecteerde 35 mm film. Een avondvullende film bestaat al gauw uit dertienduizend negatieven. Ideetje! Eigenlijk is elke filmregisseur een fotograaf! Pioniers van deze gedachte waren de Duitse cineaste/fotografe Leni Riefenstahl en haar zaakwaarnemers. Riefenstahl werd pas écht fotografe na de Tweede Wereldoorlog, toen ze fotoboeken over Afrika en de diepzee maakte.

In 2002 bood de Amsterdamse galerie Torch in navolging van galeries in Berlijn en Los Angeles 'foto's van Leni Riefenstahl' aan. De prijzen waren niet misselijk: tussen de achttienhonderd en ongeveer twaalfduizend Euro. Het merendeel van de foto's waren beeldjes uit de film Olympia, een ander deel werd gemaakt voor het boek-bij-de-film Schönheit im Olympischen Kampf uit 1937. Een heruitgave van dit boek door Taschen Verlag is voor een luttel bedrag verkrijgbaar in de boekhandel. Maar veel mooier zijn natuurlijk de 'originele' foto's!

In galerie Torch waren recent gemaakte afdrukken te koop op fotopapier uit de jaren dertig, van elk negatief vijfentwintig prints met de garantie dat er niet meer gemaakt zouden worden. Deze garantie stelde weinig voor. Bij een film hoef je immers alleen maar het volgende negatiefje te nemen, dat vrijwel exact hetzelfde is, en je hebt alweer vijfentwintig 'unieke' afdrukken. Bovendien zijn her en der in de wereld kopieën van Olympia aanwezig. Het Filmmuseum bezit er bijvoorbeeld fragmenten van en afdrukken daaruit kunnen gewoon besteld worden.

Bovenal mogen beeldjes uit een door Riefenstahl geregisseerde film niet zomaar als foto's van Riefenstahl betiteld worden. Zij had eersteklas cameralieden met een eigen stijl, die creatief hebben bijgedragen aan de visuele vormgeving van haar films. Er zijn heel wat films waar de invloed van de cameraman essentieel was. Een fameus Nederlands voorbeeld is het door Fons Rademakers geregisseerde Als twee druppels water, waarop de Fransman Raoul Coutard zijn stempel heeft gedrukt. Het zou van een ongehoorde brutaliteit getuigen opnamen daaruit als 'foto van Rademakers' te verkopen. Dat gebeurt ook niet, want een fatsoenlijk man als Rademakers zou zich er als eerste tegen verzetten.

De 'foto's van Riefenstahl' die speciaal voor het boek Schönheit im Olympischen Kampf zijn gemaakt, zijn evenmin van haar. Zelfs de selectie voor dit boek maakte ze niet zelf. Volgens de verantwoording achterin, die ook in de herdruk in goed leesbare letters staat afgedrukt, zijn de meeste foto's stills uit de film en werd de rest gemaakt door de fotografen Willy Zielke, Arthur Grimm en Rolf Lantin. Zielke fotografeerde ondermeer Griekse tempels en naakten in klassiek-Olympische pose. De hoogbejaarde Riefenstahl zette rustig haar handtekening onder afdrukken daarvan en vroeg er massa's geld voor. Die Zielke was toch dood. Het is zeer twijfelachtig of er bij Torch en de diverse buitenlandse galeries ook maar één Olympia-foto werd geëxposeerd en verkocht die Leni Riefenstahl zelf heeft genomen. Kunstcritici die over de Amsterdamse expositie schreven, vroegen echter nergens naar en verbreidden het sprookje van de 'foto's die Leni Riefenstahl maakte' vrolijk verder, ondermeer in NRC-Handelsblad.

Bij navraag zei de galeriehouder zelf niet te weten welke van de aangeboden foto's uit films afkomstig waren en welke niet, en hij vond dit ook niet belangrijk 'omdat hun schoonheid die vraag overstijgt'. Dat is een mooie gedachte, zolang de afdrukken tegen kostprijs worden verkocht. Maar wanneer foto's onder valse vlag zeer ver boven hun waarde worden gesleten, rijst de vraag of kunstzin daarbij werkelijk leidraad is.

© Hans Schoots. Opdate van een column in de Filmkrant van september 2002.


Naar aanleiding van de column die in september 2002 in de Filmkrant verscheen, wijdde ook het dagblad Het Parool een artikel aan de kwestie, waarin ondermeer de Duitse Riefenstahl-biograaf Rainer Rother werd opgevoerd, die al eerder bezwaren had gemaakt tegen de fotoclaims van Leni Riefenstahl. Beide artikelen werden naar galerie Torch gemaild. Een paar dagen later kwam per mail de reactie van de galeriehouder. Hij deelde mee te hebben getelefoneerd met de vertegenwoordigers van Riefenstahl in Duitsland en wij hoefden ons geen zorgen te maken: alles was in orde. Torch ging gewoon door met de malafide verkoop van de foto's.

^