Een niet door Riefenstahl gemaakte foto die voor veel geld onder haar naam te koop was
In de kunsthandel is een nieuwe manier verzonnen om geld te verdienen aan
de cinema. Dat gaat als volgt. Een film bestaat meestal uit een strook van
35 of 16 mm breed met stilstaande beeldjes erop. Vierentwintig stuks voor
elke seconde geprojecteerde 35 mm film. Een avondvullende film bestaat al
gauw uit dertienduizend negatieven. Ideetje! Eigenlijk is elke filmregisseur
een fotograaf! Pioniers van deze gedachte waren de Duitse cineaste/fotografe
Leni Riefenstahl en haar zaakwaarnemers. Riefenstahl werd pas écht
fotografe na de Tweede Wereldoorlog, toen ze fotoboeken over Afrika en de
diepzee maakte.
In 2002 bood de Amsterdamse galerie Torch in navolging van galeries in Berlijn
en Los Angeles 'foto's van Leni Riefenstahl' aan. De prijzen waren niet misselijk:
tussen de achttienhonderd en ongeveer twaalfduizend Euro. Het merendeel van
de foto's waren beeldjes uit de film Olympia, een ander deel werd gemaakt
voor het boek-bij-de-film Schönheit im Olympischen Kampf uit 1937.
Een heruitgave van dit boek door Taschen Verlag is voor een luttel bedrag
verkrijgbaar in de boekhandel. Maar veel mooier zijn natuurlijk de 'originele'
foto's!
In galerie Torch waren recent gemaakte afdrukken te koop op fotopapier uit
de jaren dertig, van elk negatief vijfentwintig prints met de garantie dat
er niet meer gemaakt zouden worden. Deze garantie stelde weinig voor. Bij
een film hoef je immers alleen maar het volgende negatiefje te nemen, dat
vrijwel exact hetzelfde is, en je hebt alweer vijfentwintig 'unieke' afdrukken.
Bovendien zijn her en der in de wereld kopieën van Olympia aanwezig.
Het Filmmuseum bezit er bijvoorbeeld fragmenten van en afdrukken daaruit kunnen
gewoon besteld worden.
Bovenal mogen beeldjes uit een door Riefenstahl geregisseerde film niet zomaar
als foto's van Riefenstahl betiteld worden. Zij had eersteklas cameralieden
met een eigen stijl, die creatief hebben bijgedragen aan de visuele vormgeving
van haar films. Er zijn heel wat films waar de invloed van de cameraman essentieel
was. Een fameus Nederlands voorbeeld is het door Fons Rademakers geregisseerde
Als twee druppels water, waarop de Fransman Raoul Coutard zijn stempel
heeft gedrukt. Het zou van een ongehoorde brutaliteit getuigen opnamen daaruit
als 'foto van Rademakers' te verkopen. Dat gebeurt ook niet, want een fatsoenlijk
man als Rademakers zou zich er als eerste tegen verzetten.
De 'foto's van Riefenstahl' die speciaal voor het boek Schönheit im
Olympischen Kampf zijn gemaakt, zijn evenmin van haar. Zelfs de selectie
voor dit boek maakte ze niet zelf. Volgens de verantwoording achterin, die
ook in de herdruk in goed leesbare letters staat afgedrukt, zijn de meeste
foto's stills uit de film en werd de rest gemaakt door de fotografen Willy
Zielke, Arthur Grimm en Rolf Lantin. Zielke fotografeerde ondermeer Griekse
tempels en naakten in klassiek-Olympische pose. De hoogbejaarde Riefenstahl
zette rustig haar handtekening onder afdrukken daarvan en vroeg er massa's
geld voor. Die Zielke was toch dood. Het is zeer twijfelachtig of er bij Torch
en de diverse buitenlandse galeries ook maar één Olympia-foto
werd geëxposeerd en verkocht die Leni Riefenstahl zelf heeft genomen.
Kunstcritici die over de Amsterdamse expositie schreven, vroegen echter nergens
naar en verbreidden het sprookje van de 'foto's die Leni Riefenstahl maakte'
vrolijk verder, ondermeer in NRC-Handelsblad.
Bij navraag zei de galeriehouder zelf niet te weten welke van de aangeboden
foto's uit films afkomstig waren en welke niet, en hij vond dit ook niet belangrijk
'omdat hun schoonheid die vraag overstijgt'. Dat is een mooie gedachte, zolang
de afdrukken tegen kostprijs worden verkocht. Maar wanneer foto's onder valse
vlag zeer ver boven hun waarde worden gesleten, rijst de vraag of kunstzin
daarbij werkelijk leidraad is.
© Hans Schoots. Opdate van een column in de Filmkrant van september 2002.
Naar aanleiding van de column die in september 2002 in de Filmkrant
verscheen, wijdde ook het dagblad Het Parool een artikel aan de kwestie,
waarin ondermeer de Duitse Riefenstahl-biograaf Rainer Rother werd opgevoerd,
die al eerder bezwaren had gemaakt tegen de fotoclaims van Leni Riefenstahl.
Beide artikelen werden naar galerie Torch gemaild. Een paar dagen later kwam
per mail de reactie van de galeriehouder. Hij deelde mee te hebben getelefoneerd
met de vertegenwoordigers van Riefenstahl in Duitsland en wij hoefden ons
geen zorgen te maken: alles was in orde. Torch ging gewoon door met de malafide
verkoop van de foto's.
